سجاره اسلام د کمبوج

چاتتن ذولکيۏ -- کومونيتس چمڤ اداله ورݢ کراجأن چمڤا، سواتو کراجأن بسر د اسيا تڠݢارا ڤد ابد ک-17. کونتق داݢڠ دڠن برباݢاي نݢارا تتڠݢ تله ممبوک جالن باݢي ماسوقڽ اݢام اسلام د کراجأن اين. اسلام ماسوق ک چمڤا دڤرکيراکن ڤد تاهون 1607. باڽق ورݢ چمڤا يڠ کمودين مملوق اسلام. تق هاڽ ورݢ بياسا، کلوارݢ کراجأن باڽق يڠ مملوق اسلام.

چمڤا، ترلتق د ۏيتنم تڠه، د ݢاريس لينتڠ 17 اوتارا هيڠݢ ک ساءيݢون، مروڤاکن سبواه کراجأن ترتوا يڠ ڤرنه اد دان دسيڠݢوڠ دالم تيک‌س چينا ڤد اخير ابد ک-11 ماسيها.

د باݢين اخير توليسنڽ تنتڠ کداتاڠن اسلام ک چمڤا - “تيه اينترودوچشن اوف اسلام تو چمڤا“، دوچتور ڤيارري-يۏيس مڽاتاکن بهوا يڠ مڽاکينکن اياله بهوا ڤمرينته چمڤا مملوق اسلام ڤد اخير ابد ک-17 ماسيها.

کمودين اوليه کارنا ݢڠݢوان ۏيتنم، ڤروسيس ڤڠيسلامن ايت برلاکو سباݢيان ساج دان تيدق مڽلوروه. سأندايڽ ݢولوڠن ڤنداتڠ چمڤ ک کمبوج دأمبيل مک همڤير 80% دري کسلوروهن ڤندودوق چمڤ مملوق اݢام اسلام.

اونتوق مليهت فينومينا ايت لبيه دکت بوليه دبريکن ڤرهاتين کڤد هوبوڠن نݢري ايت دڠن نݢري-نݢري يڠ بردکتن د دنيا ملايو. سباݢايمان يڠ بوليه دڤرهاتيکن اياله اداڽ کاوسن کديامان اورڠ چمڤا د ملاک د اخير ابد ک 15 ماسيها.

بوقتي-بوقتي تنتڠ اداڽ هوبوڠن نݢري چمڤا دڠن کاوسن لاين اسيا، خصوصڽ اسيا تڠݢارا، منونجوقکن دان مڽاڠݢها کڽاتأن يڠ مڽبوتکن هيلڠڽ نݢري چمڤا دري سجاره، ستله کجاتوهن ايبو کوتا نݢريڽ، ۏيجيا، ڤد تاهون 1471; دان مريک ماسيه کوات ڤد اخير ابد ک-16 ماسيها سهيڠݢ اي مڠيريم تنتارا بنتوان ک نݢري جوهر، دان ڤارا ڤدݢڠڽ تروس منروس ڤد ابد ک-17 ماسيها مڠونجوڠي ڤلابوهن-ڤلابوهن اسيا تڠݢارا. کلمهن برجالن سديکيت دمي سديکيت، انتارا تاهون 1691 دان 1697 عقيبة سراڠن اورڠ ۏيتنم، يڠ منجاديکنڽ ساتو ولايه بنه-طاان، د باوه ڠويين، دان ڤلابوهن چمڤا تراخير ماسوق ک تاڠن مريک. تراسيڠ درڤد کاوسن لاين د اسيا، مريک موندور ک کاوسن ڤدلامن، دان ماسيه ايکسيس دالم عالم يڠ مننتڠڽ، د باوه اوتوريتس کراجأن يڠ کچيل يڠ دلانتيق اوليه هواي، دان دکونترول اوليه ککواسأن ۏيتنم.

بوقتي-بوقتي ايت منونجوقکن ڤروسيس باݢايمانا نݢري ايت منجادي نݢري اسلام. مولاي دري تومبوهڽ کراجأن ملاک، اورڠ ملايو مماءينکن ڤرانن يڠ مندوميناسي د دالمڽ; ڤرتام ملالوءي کراجأن ملاک ايت سنديري، کمودين جوهر، د مان کسولتانن ماسيه اد سلڤس کجاتوهن ملاک، کمودين ملالوءي کاوسن-کاوسن ڤندودوکن ملايو يڠ مماءينکن ڤراننڽ، تراوتما سکالي ڤد کمبوج، يڠ سلالو اد هوبوڠن دڠن کاوسن ڤندودوکن اورڠ چمڤ يڠ منريما اݢام اسلام دڠن هوبوڠن اين. دڠن چارا يڠ سام، اورڠ ملايو يڠ برڤينده داتڠ ک چمڤا نمڤقڽ مماءينکن ڤرانن منداتڠکن ڤڠاروه ک اتس اورڠ چمڤا.

جلسله، اورڠ چمڤا، سباݢايمان اورڠ ملايو، اداله ڤڠانوت أهل السنة والجماعة، دري سݢي فقهڽ کڤد مذهب امام شافي'ا. ميمڠ کڽاتأنڽ، اورڠ چمڤا اين برهوبوڠن دڠن دنيا ملايو، يڠ مريک ميمڠ مروڤاکن باݢين دري سݢي بوديا دان اݢامڽ.

سچارا ريڠکس بوليه دليهت دڠن ڽات کدودوکن چمڤا يڠ ستراتيݢيس کارنا ترلتق د جالن ڤرداݢڠن لاوت انتارا نݢري چينا دان نوسنتارا; برهوبوڠن دڠن کقواتنڽ دکاتاکن اي ممڤوڽاءي اڠکتن تنتارا ڤرکاس، خصوصڽ تنتارا لاوت يڠ دکنلي سباݢاي اورڠ رياق ﴿اورڠ اومبق﴾ برارتي دالم اصطلاح ملايو اورڠ لاوت. نݢري اين ڤرنه منچاڤأي کݢميلڠنڽ د ابد ک-10 هيڠݢ ک-15 ماسيها. تتاڤي کمودين اي مڠهادڤي انچمن ڤرلواسان دايره دري دايت-ۏيت ﴿اورڠ ۏيتنم﴾ يڠ منجادي بيبس ککواسأنڽ ڤد ابد ک-10 ماسيها; اخيرڽ ڤيهق دايت-ۏيت اين برحاصيل منعلوقکن چمڤا تاهون 1069، 1307، 1471، 1611، 1653، دان 1659 ماسيها.

ڤد اول ابد ک-19 برلاکو ڤروبهن ڤوليتيک انتارا ڤندورنݢݢ-چمڤا دڠن ايستان هواي ﴿ۏيتنم﴾. دڠن ايت مک مهاراج مينه منه ﴿ۏيتنم﴾ ممبوات کڤوتوسن مڠهاڤوسکن چمڤا دري ڤتا ايندوچينا دان مڠ“ۏيتنم“کن اورڠ-اورڠ چمڤا يڠ برکبودايان ملايو دان براݢام اسلام منجاديکن مريک برکبودايان دان مڠيکوتي کڤرچايأن ۏيتنم.

ستياڤ اورڠ مڠتاهوي بهوا نݢري چمڤا ترلتق دري سݢي ݢيوݢرافيڽ د سمننجوڠ ايندوچينا، تتاڤي نݢري اين برکبودايان ملايو. ڤندودوقڽ برتوتور دالم کومڤولن بهاس اوسترونيسيا، اݢق ميريڤ دڠن بهاس ملايو. مريک براݢام اسلام ﴿براليرن هلوس-سنه ول-جماعه﴾. چمڤا اداله سبواه نݢري رومڤون ملايو.

هوبوڠن چمڤا دڠن دنيا ملايو سوده سجق زمان ڤوربا کالا. ڤد ابد ک-7 ماسيها، دالم سومبر چمڤا سوده مڽبوت تنتڠ سراڠن جاوا د ڤنتاي چمڤا. ڤد ابد برايکوتڽ، هوبوڠن د انتارا ک دوا نݢري اين منجادي باءيق، کارنا چمڤا ممبوات هوبوڠن ڤرساهابتن دڠن ڤڠواسا سريويجيا دان ماجڤاهيت دان تراخير دڠن کسولتانن ملاک. هوبوڠن ترسبوت داڤت دليهت ڤد ببراڤ ڤريستيوا سڤرتي لاوتن ڤمبسر چمڤا ک سريويجيا ڤد اخير ابد ک-9 ماسيها، کحاضيرن کدوتأن سريويجيا د چمڤا ڤد ابد ک-10 ماسيها، ڤرکاوينن راج چمڤا دڠن ڤوتري جاوا د اخير ابد ک-13 ماسيها، دان ڤرکاوينن اديق ڤرمڤوان راج چمڤا دڠن راج ماجڤاهيت د ابد ک-15 مسيحي.

برايکوت دڠن کمونچولن ملاک د ڤرمولأن ابد ک-15 ماسيها، ساتو ڤروبهن بسر تله برلاکو دالم ڤوليتيک دان ڤرداݢڠن چمڤا دڠن نوسنتارا. چمڤا لبيه مموستکن ڤرهاتينڽ کڤد ڤرهوبوڠن دڠن ڤڠواسا ملاک. د ماس ايت ملاک منجادي ڤوست ڤرداݢڠن انتارابڠسا د مان ترداڤت باڽق کاڤل-کاڤل داݢڠ چمڤا داتڠ اونتوق برداݢڠ. ملاک جوݢ ڤرنه منجادي تمڤت ڤرليندوڠن کڤد ڤلارين دري کالڠن ڤمبسر چمڤا، ستله کجاتوهن ايبو کوتا ۏيجيا ﴿چمڤا﴾ ڤد تاهون 1471 ماسيها دتاڠن داي ۏيت ﴿ۏيتنم﴾. ڤد اخير ابد ک-15 ماسيها دان ڤرمولأن ابد ک-16 ماسيها ڤمبسر-ڤمبسر چمڤا تله ممڤروليه باڽق کايستيميوأن دري سلطان ملاک. کرينا منوروت سومبر ملايو، ڤد اخير ابد ک-15 ماسيها ﴿1594﴾ راج چمڤا مڠيريمکن بالا تنترنيا کڤد سلطان جوهر اونتوق مڽرڠ ڤورتوݢيس. ڤد ابد ک-17 ماسيها چمڤا منريما ڤندعوه-ڤندعوه ملايو دري سمننجوڠ تانه ملايو اونتوق مڽيبارکن اݢام اسلام.

باب اا.

ڤمبهاسن

ا. سکيلس سجاره چمڤا

سبلوم تربنتوقڽ کراجأن چمڤا، ددايره ترسبوت سوده ترداڤت کراجأن لين-يي ﴿لم اڤ﴾، اکن تتاڤي سمڤأي ساعت اين بلوم دکتاهوي دڠن جلس هوبوڠن انتارا لين-يي دان چمڤا.

کراجأن چمڤا مروڤاکن سبواه کراجأن يڠ ترتوا د اسيا تڠݢارا. اين داڤت دکتاهوي برداسرکن دري سومبر چينا سجق تاهون 192 ماسيها. رعيتڽ ترديري دري ببراڤ ايتنيک ترماسوق ايتنيک چمڤ يڠ مروڤاکن ساتو ايتنيک دالم رومڤون ملايو-ڤولينيسيا اتاو اوسترونيسيا. دالم سڤنجڠ سجاره اورڠ چمڤ، راماي منيڠݢلکن تانه ايرڽ يڠ ترچينتا مريک، دسببکن ڤرلواسان ولايه ۏيتنم ک سلتن ياايت نم تيان ﴿داي ۏيت﴾. مريک منچاري تمڤت ڤرليندوڠن يڠ امان اونتوق تروس هيدوڤ. کبڽقان مريک منتڤ د کمبوج. ڤريستيوا يڠ برلاکو دالم سوکو کتيݢ ابد ک-20 تله مڽببکن مريک يڠ ماسيه تيڠݢل د کمبوج دان ۏيتنم برهجرة سکالي لاݢي ک نݢارا-نݢارا لبيه جاوه اونتوق مييلمتکن ديري. کالي اين مريک ک مليسيا دان جوݢ ک ايروڤه، اميريک، ايندونيسيا دان اوچانيا.

مشارکت چمڤ تله مڠهوني نݢارا خمر سمنجق ابد ک-11. هوبوڠن انتارا چمڤا دان خمر اد دسبوت دالم اينسکريڤسي ترماسوق يڠ مڽاتاکن بهوا سأورڠ ڤوترا راج دري چمڤا تله مڠاويني سأورڠ ڤوتري خمر. والاو باݢايماناڤون سباݢيان بسر اورڠ چمڤ تيبا د کمبوج سلڤس کجاتوهن ۏيجيا، ايبو نݢارا چمڤا ڤد تاهون 1471.

ب. ولايه ککواسن کراجأن چمڤا

دايره چمڤا مليڤوتي اريا ڤݢونوڠن دسبله بارت دايره ڤنتاي ايندوچينا، ياايت دري وقتو ک وقتو ملواس مليڤوتي ولايه لااوس سکارڠ. اکن تتاڤي، بڠسا چمڤا لبيه برفوکوس ڤد لاوت دان مميليقي ببراڤ کوتا د سڤنجڠ ڤنتاي.

سبلوم تاهون 1471، چمڤا مروڤاکن کونفيديراسي دري 5 کڤاڠرانن، يڠ ديناماکن مڽروڤأي نام ولايه-ولايه کونو د اينديا:

· يندراڤورا – کوتا يندراڤورا ساعت اين دسبوت دوڠ دواوڠ، تيدق جاوه دري دا نڠ دان هواي سکارڠ. دا نڠ دهولو دکنل سباݢاي کوتا سيݢهاڤورا، دان ترلتق دکت لمبه ماي سون دمان ترداڤت باڽق ريرونتوهن چند دان منارا. ولايه يڠ دکواساا اوليه کڤاڠرانن اين ترماسوق ڤروڤونسي-ڤروڤينسي قواڠ بنه، قواڠ تري، دان طاا ثيان هواي سکارڠ اين د ۏيتنم.

· امراواتي – کوتا امراواتي مڠواساءي دايره يڠ مروڤاکن ڤروڤينسي قواڠ نم سکارڠ اين د ۏيتنم.

· ۏيجيا – کوتا ۏيجيا اين دسبوت چ بن، يڠ ترداڤت ببراڤ ميل دسبله اوتارا کوتا قوا نهون د ڤروڤينسي بنه دينه د ۏيتنم. سلاما ببراڤ وقتو، کڤاڠرانن ۏيجيا ڤرنه مڠواساءي سباݢيان بسر ولايه ڤروڤينسي-ڤروڤينسي قواڠ نم. قواڠ ڠاا، بنه دينه، دان فو يين.

· کوثرا – کوتا کوثرا ساعت اين دسبوت نها ترنݢ، يڠ ترداڤت دڤروڤينسي خنه هوا سکارڠ اين د ۏيتنم.

· ڤندورنݢ – کوتا ڤندورنݢ ساعت اين دسبوت فان راڠ، يڠ ترداڤت د ڤروڤينسي نينه طاان سکارڠ اين د ۏيتنم. ڤندورنݢ اداله دايره چمڤا تراخير يڠ دتاقلوقکن اوليه بڠسا ۏيتنم.

چ. رونتوهڽ کراجأن چمڤا ﴿ڤناقلوکن ۏيتنم﴾

ڤرلواسان ولايه ۏيتنم ک سلتن، نم-تيان ﴿داي ۏيت﴾ يڠ برمولا تيدق لاما ستله تربنتوق کراجأن ۏيت سچارا راسمي ڤد تاهون 939 ماسيها. سراڠن ڤرتام يڠ دلاکوکن اوليه نݢري ۏيت د اوتارا ڤد تاهون 982. دالم سراڠن اين، يندراڤورا، ايبو کوتا ڤرتام چمڤا تله دموسنهکن. دري تاهون 982 ماسيها اين مک برمولا ڤرݢرقکن ۏيتنم ک سلتن يڠ مڠنچم کسلامتن ڤوست ککواسأن چمڤا. اين برارتي چمڤا ترڤقسا موندور ک سلتن دان ايبو کوتنيا ترڤقسا دڤيندهکن جاوه ک سلتن ڤد تاهون 1000 ماسيها. سلڤس ايت چمڤا تروس منروس دتکن اوليه سراڠن ۏيتنم ک سلتن سهيڠݢ تاهون 1471 ايبو کوتنيا، ۏيجيا، دسراڠ ڤولا، دموسنهکن دان دهنچورکن سچارا سيستيماتيق، اڤ ساج يڠ برصفة کبودايان چمڤا. اورڠ ۏيت جوݢ ممبونوه دان مڠوسير اورڠ چمڤا ک کاوسن لاين د سلتن. هاڽ سباهاݢين کچيل رعيت چمڤا بيسا مڽلامتکن ديري دڠن ملاريکن ديري ک کمبوج. تاهون 1471 مننداکن کمناڠن سچارا مطلق مشارکت برڤڠاروه چينا ک اتس مشارکت برڤڠاروه هيندو يڠ سجق ابد ک–2 ماسيها مڠواساءي باݢين تيمور سمننجوڠ ايندوچينا.

ڤد تاهون 1653، ۏيتنم منعلوقکن کوثرا دان ڤد تاهون 1692، دان باݢين لاين د سلتن يڠ دسبوت ڤندورنݢ يڠ مروڤاکن کاوسا-کاوسن تراخير چمڤا. اوليه کران اداڽ ڤرلاونن هيبت اورڠ-اورڠ چم، مک کراجأن ۏيتنم يڠ وقتو ايت برڤوست د هواي مڠواساءي چمڤا سمولا، بارو ڤد تاهون 1694 مڠواساءي کاوسن ڤندورنݢ. اخيرڽ ڤد تاهون 1832، ذون اوتونومي چمڤا دهاڤوسکن دان درامڤاس اوليه کراجأن ۏيتنم. ايدينتيتس کراجأن چمڤا ترهاڤوس ڤد تاهون 1835 اونتوق سلاما-لاماڽ.

سراڠن سوکو ۏيت، ياايت سوکو مايوريتاس يڠ ممبنتوق نݢارا ۏيتنم، ک سلتن اين ممقسا مشارکت چمڤا، خصوصڽ مشارکت چمڤ ملاريکن ديري دري تانه ايرڽ اونتوق مڽلامتکن ديري مريک دان منچاري ڤرليندوڠن د کراجأن-کراجأن لاين د مان راس کسلامتنڽ ترجامين.

مريک منچاري ڤرليندوڠن د کمبوج، سمننجوڠ تانه ملايو ﴿کلنتن، جوهر دان ملاک﴾ دان ڤولاو-ڤولاو لاين د نوسنتارا ياايت سومترا دان کليمنتن. دايره-دايره ترسبوت ڤرنه منجالين برباݢاي بنتوق هوبوڠن دڠن کراجأن چمڤا. کحاضيرن سباݢيان بسر قوم چمڤا د کمبوج اداله سلڤس 1471 يعني سلڤس ڤناقلوکن ۏيجيا اوليه اورڠ ۏيت، ڤرنه دسيڠݢوڠ دالم کرونيکايل خمر. ديامنا کحاضيرن کومڤولن بسر يڠ برايکوتڽ اداله ڤد تاهون 1692-1693 سلڤس ۏيتنم مندودوکي ولايه فانراڠ.

تيندقن مهاراج ميڠ منه يڠ مڠهاڤوسکن ايدينتيتس کراجأن چمڤا ڤد تاهون 1832 تله مڠاکيبتکن دوا ڤمبرونتقان اوليه اورڠ چمڤا اونتوق منونتوت کمبالي ولايه مريک. اکن تتاڤي کدوا ڤمبرونتقان ترسبوت داڤت دکالهکن اوليه مينه منه. د انتارا اهلي مشارکت چمڤا ايت اد يڠ دتودوه، دتڠکڤ دان دحکوم اوليه مهاراج ميڠ منه. مشارکت چم ملاريکن ديري ک کمبوج ستله ڤندورنݢ ﴿چمڤا﴾ دتاقلوق بوات سلاما-لاماڽ ڤد 1835.

د. بوديا دان اݢام

ڤندودوق چمڤا ڤد مولاڽ براݢام هيندو. کمودين ڤد ابد ک-11 سمڤأي ابد ک-17 ترجادي کونتق دڠن ڤدڠن-ڤدݢڠ مسلم. کارنا اداڽ ݢڠݢوان دري داي ۏيت، ڤروسيس ڤڠيسلامن ايت منجادي تيدق مڽلوروه. والاوڤون بݢيتو، جومله اورڠ چمڤا يڠ براݢام اسلام همڤير سلوروهڽ. جومله اورڠ چمڤا ڤڠانوت اسلام د کمبوج لبيه 80% دري توتل اورڠ چمڤا. کچوالي اورڠ چمڤا يڠ برادا د ۏيتنم ﴿اننم﴾، ڤڠانوت اسلام هاڽ سکيتر سڤرتيݢ دري جومله ڤوڤولسي مشارکت چمڤا يڠ اد.

ڤندودوق چمڤا يڠ مسلم کيني تيڠݢل بردمڤيڠن دڠن اورڠ خمر يڠ براݢام بودها، دسمڤيڠ جوݢ بردمڤيڠن دڠن سسام اورڠ چمڤا تاڤي ڤڠانوت هيندو. سمڤأي ساعت اين، ستله کاوسن ايندوچينا دکواساا کومونيس، کهيدوڤن براݢام دان جومله ڤندودوق چمڤا يڠ تيڠݢل د ۏيتنم دان کمبوج هاڽ دڤرکيراکن سکيتر 100.000 اورڠ.

اورڠ چمڤ د کمبوج تيدق مڠيجينکن ڤرکاوينن انتر اݢام کچوالي دڠن شرط بهوا ڤيهق يڠ بوکن اسلام ماسوق اسلام. اوليه کارنا اورڠ خمر بوليه دکاتاکن تق ڤرنه اکن منيڠݢلکن اݢام بودها، تياد کموڠکينن بهوا کدوا بڠسا اکن ترڤادو، سداڠ اورڠ چم دڠن اورڠ ملايو ڤرکاوينن سريڠ ترجادي. ڤرچراين لبيه سوليت دان لبيه جارڠ ترجادي درڤد د اننم. ڤرکاوينن مريک همڤير سلالو سوبور، اکن تتاڤي اورڠ چم د کمبوج برتمبه باڽق جوملهڽ دڠن مڠڠکت انق اسيڠ کدالم سوکوڽ، ياايت انق بڠسا اننم اتاو لبيه-لبيه لاݢي انق خمر يڠ دتريمنيا سباݢاي ڤمبايرن هوتڠ يڠ تق ترلونسي، دان اکن ديديديقڽ دالم اݢام اسلام.

د اننم، نݢري کلاهيرن اورڠ چمڤ، اورڠ-اورڠ چم اسلام تيدق لبيه هاڽ سݢڠݢم جوملهڽ، برڤراڠاي لمه لمبوت، تياد برسماڠت، سڠسارا، هيدوڤ مران، دان جک تيدق سماکين برکورڠ جوملهڽ برتمبه ڤون تيدق. تيڠکت کچرداسنڽ يڠ ساڠت رنده ترچرمين ڤد چارا مريک مڠوبه شستيم اݢامڽ، سکوراڠ-کورڠڽ مريک داڤت دجاديکن چونتوه بهوا دالم جيوا يڠ ݢلڤ دان تيدق برتناݢ، اسلام سباݢاي اݢام کهيلڠن صفةڽ يڠ ميليتنت يڠ منوروت ڤنداڤت عموم يڠ دميليکيڽ، سداڠکن لبيه تڤت مڠڠݢڤ واتق برڤراڠ ترسبوت سباݢاي واريثن بڠسا-بڠسا يڠ ڤرتام ملاهيرکن اتاو مڠانوت اݢام اسلام. اݢام اسلام د اننم، تيدق مورني لاݢي، باڽق يڠ ترچمر اوليه ڤرکتق-ڤرکتيک سيحير دان بکس-بکس کڤرچايأن ڤريبومي. دالم ڤرکتيک کاݢامأن، ڤارا امام ﴿ڤڠهولو﴾ د اننم ﴿بنه طاان﴾، بوکن ساج تيدق مڠرتي بهاس عرب ملاءينکن جوݢ سوکر ڤولا ممباچ اکسارا عرب. سوره-سوره دان دو'ا-دو'ا دهاڤلڽ دلوار کڤالا تتاڤي دلفالکنڽ دڠن ساڠت بربيدا دڠن اصليڽ. کيت ليهت چونتوه برايکوت اين:

او بهاس عرب: ﺑِﺴْــﻢِ ﺍﻟﻠــﻪِ ﺍﻟـﺮَّﺣْﻤَﻦِ ﺍﻟـﺮَّﺣِﻴْـِـﻢ

بهاس چمڤ: ابيه سيميللا هيور رح موڽور رح هيميق.

او بهاس عرب: الله ااکبر، لا اله الا الله الله اکبر

بهاس چم: اولاهو اککابر ، لا الاه اللاوواهوق وووکواهوق اککابر

دلاين ڤيهق، اورڠ چمڤ د کمبوج مروڤاکن مشارکت يڠ برساتو ڤادو دان سادر، يڠ لمبت لاون برتمبه جوݢ جوملهڽ دان کقواتنڽ، حال يڠ تق ڤرلو دهيرنکن اونتوق نݢارا يڠ کسوبورن وانيتاڽ دايمباڠي اوليه تيڠݢيڽ اڠک کماتين انق-انق. اڤاکه حال اين هاروس دتڠݢاڤي سباݢاي عقيبة کبيبسن يڠ دنعمتيڽ دبنديڠکن دڠن اورڠ سباڠساڽ د اننم يڠ سجق برابد-ابد دتوندوقکن دباوه ڤربودقن يڠ ڤاليڠ مڽديهکن؟ ايت موڠکين ساج، مالهن کبنرن تڠݢڤن ايت دهارڤکن، اݢر برداسرکن واوسن ايت، داي اوڤاي کيت اونتوق ممباڠون کمبالي مشارکت چمڤ د بنه-طاان برحاصيل. نامون کبيبسن ايت تق داڤت دأڠݢڤ سباݢاي ساءو-ساتوڽ سبب، کارنا اورڠ خمر سجق لاما سوده مرديک دتانه ايرڽ سنديري دڠن اقليم يڠ سام بهکن تتڤ لبيه مالس دان لبيه تق اچوه ترهادڤ ماس دڤنڽ درڤد اورڠ چمڤ ڤنداتڠ ايت.

داڤتله دسيمڤولکن بهوا اݢام اسلام يڠ دڤاهمي دڠن باءيق درڤد د اننم اوليه اورڠ چمڤ دان ملايو د کمبوج يڠ ساݢام، دان کݢياتن دان کبرحاصيلنڽ سام ڤولا، تله بکرجا باݢايکن اڤي سماڠت ڤد بڠسا يڠ دمکين سنتاي سيفڽ ايت؟ کسيمڤولن ايت داڤت دتريما تتاڤي دالم باتس-باتس ترتنتو ساج، کارنا اورڠ چمڤ د اننم تق کاله مروسوت دڠن اورڠ چمڤ براݢام هيندو. سداڠکن اورڠ ملايو د ايندوچينا جلس منمڤيلکن کتاباهن، ڤنداڠن جاوه، دان جيوا داݢڠ سڤرتي د ايندونيسيا. ڤد کدوا عنصور کماجوان يڠ بݢيتو ڤنتيڠ ايت، ياايت کبيبسن دان شستيم اݢام يڠ مرڠسڠ داي برتيندق ڤروراڠن، باءيق دتمبه عنصور کتيݢ: کهروسن يڠ دايلامي اوليه اورڠ چمڤ سباݢاي ڤلارين يڠ سلاما ايت بݢيتو بنچي ڤربودقن سمڤأي ترڤقسا ملاريکن ديري، سجق مريک مڠوڠسي د کمبوج ﴿يڠ ممادوکنڽ دالم ساتو مشارکت﴾، اونتوق منچيڤتاکن سواتو کساتوان يڠ سکاليݢوس برصفة ممبينا کروکونن انتارا مريک دان راجين سرتا تڠݢوه ترهادڤ اورڠ لوار، سڤرتي حالڽ ستياڤ مينوريتاس يڠ تيدق ماو تڠݢلم اتاو دکوچيلکن.

اي. اورڠ چمڤ هجرة ک کمبوج

کحاضيرن قوم چم د کمبوج اداله عمومڽ دسببکن تکنن نم-تيان. کمبوج ترلتق د باݢين تيمور اسيا، برباتسن دڠن تايلند دري اره اوتارا دان بارت، لااوس دري اره اوتارا دان ۏيتنم دري اره تيمور دان سلتن. لواس نݢارا اين 181.055 قم2 دڠن جومله ڤندودوق 11.400.000 جيوا، 6% براݢام اسلام دان مايوريتاس براݢام بودها سرتا مينوريتاس براݢام کتهوليق. ببراڤ اهلي سجاره بيرڠݢڤن بهوا اسلام سمڤأي د کمبوج ڤد ابد ک-11 ماسيها. کتيک ايت قوم مسلمين برڤران ڤنتيڠ دالم ڤمرينتاهن کراجأن چمڤا، سبلوم کرونتوهنڽ ڤد تاهون 1470 م، ستله ايت قوم مسلمين مميسهکن ديري. سڤنجڠ سجاره کمبوج بارو-بارو اين، قوم مسلم تتڤ تݢوه منجاݢ ڤول هيدوڤ مريک يڠ خاص، کارنا سچارا اݢام دان ڤرادبن مريک بربيدا دڠن اورڠ-اورڠ خمر يڠ براݢام بودها. مريک مميليقي عادة ايستيعادة، بهاس، ماکنن دان ايدينتيتس سنديري، کارنا ڤد داسرڽ، مريک اداله ڤندودوق اصلي کراجأن چمڤا يڠ ترلتق د ۏيتنم يڠ ستله کهنچورنڽ، مريک هجرة ک نݢارا-نݢارا تتڠݢ د انتاراڽ کمبوج، اين ترجادي سکيتا ابد ک-15 ماسيها.

ڤد ڤرمولأن تاهون 70-ان ابد ک-20، جومله قوم مسلمين د کمبوج سکيتر 700 ريبو جيوا. مريک مميليقي 122 مسجد، 200 موسحاللا، 300 مدرسه اسلاميه دان ساتو مرکاز ڤڠحافلن القرءان الکريم.

سجق کهيلڠن کراجأن چمڤا، مشارکت چمڤ تله منجادي مينوريتاس د ببراڤ بواه نݢري د ايندوچينا، ياايت د کمبوج، ۏيتنم دان د لااوس. د نݢري-نݢري ترسبوت مريک مليبتکن ديري دالم برباݢاي چابڠ کهيدوڤن ترماسوق ڤرنياݢان، ڤوليتيک دان تنتارا خصوصڽ د کمبوج. ڤريستيوا د ايندوچينا ڤد تاهون 1975 مڠاکيبتکن سکالي لاݢي ڤڠهجرهن مشارکت چم ک نݢارا-نݢارا لاين د سلوروه دنيا سڤرتي ک مليسيا، اميريک شريکت، ڤرانچيس، اوستراليا دان لاين-لاين.

مريک يڠ داتڠ ک کمبوج ترديري دري برباݢاي کلس سوسيال. مريک دتريما اوليه اورڠ خمر، دري مشارکت عموم سهيڠݢ کلوارݢ راج. ڤلارين چم دتريما دان دسناڠي اوليه کلوارݢ دراج. سباݢاي چونتوه، ڤد تاهون 1692 مريک دبري ڤرليندوڠن اوليه راج جايجيتثا ااا ﴿1677-1705﴾. راج جايجيتتا ااا مڠيزينکن مريک منديامي ببراڤ باݢين سروق خمر ﴿کمبوج﴾ د انتاراڽ کاوسن اودوڠ ﴿ايبو کوتا نݢارا کمبوج ڤد ماس ايت﴾، دالم ڤروڤينسي ثباوڠ خموم، ستوڠ ترâڠ دان برباݢاي کامڤوڠ د کمبوج. مريک دڤربوليهکن تيڠݢل د مان ساج دالم ولايه کمبوج. ڤد ابد ک-19 کومڤولن ڤرتام اورڠ ڤرانچيس يڠ تيبا ترکجوت دڠن هوبوڠن، سيمبيوسيس يڠ ترجالين دان مريک مليهت “باݢايمانا اورڠ اسلام دان بودضا هيدوڤ برسام باݢايکن اديق-براديق.“

کيني، دسببکن ڤوسيسي ترسبوت، مشارکت چمڤ، برسام دڠن مشارکت ملايو يڠ داتڠ دري نوسنتارا، مڠهوني د سلوروه کاوسن کمبوج. والاو باݢايماناڤون کونسينتراسي ڤندودوق برڤوست د تبيڠ تونلي طام ﴿سوڠاي مکوڠ﴾ ﴿دري کراتياي ک ڤهنم ڤينه﴾، تبيڠ سوڠاي تونلي سڤ، ﴿دري ڤهنم ڤينه ک کومڤوڠ چههنڠ، خصوصڽ د چهرايڠ چمريس، خليڠ سبيک دان کومڤوڠ لواوڠ﴾، د کاوسن تاسيق تونلي سڤ دان د دايره کامڤوڠ چم، ڤورست، بتتامبڠ دان کومڤوت. مريک جوݢ ترداڤت د کاوسن ڤيڠݢيرن کوتا ڤهنم ڤينه سڤرتي د چهروي چڠۏر دان ڤريق ڤرا. ڤرکمڤوڠن تربسر قوم ملايو ترداڤت د ڤروڤينسي کومڤوت، بتتامبڠ دان د کامڤوڠ-کامڤوڠ د کومڤوڠ لواوڠ. کدوانيا، مايساراکت ملايو دان چم ممبنتوق سواتو مشارکت اسلام يڠ مڽاتو.

سبواه مانوسکريڤ چمڤ سچارا ڤويتيس منرڠکن مڠناءي ڤمبرونتقان ڤوترا سيۏوثا ايايت اديق کڤد راج نورودوم. مانوسکريڤ اين منچريتاکن باݢايمانا اورڠ چم دان ملايو ممبنتوق ڤرکمڤوڠن مريک د ڤريي ڤوس، چواوق سâر دان سرê ڤريي دالم ڤروڤينسي کامڤوڠ چههنڠ. ستله مريک منتڤ د کمبوج مريک منعمتي حق يڠ سام دڠن اورڠ خمر. د کاوسن برڤندودوکن ملايو-چم يڠ مڠانوت اݢام اسلام، مسجد اتاو سوراو ديديريکن باݢي توجوان برعباده سرتا جوݢ اکتيۏيتس-اکتيۏيتس کمسيراکاتن يڠ لاين سڤرتي، ڤنديديقن دان ڤڠاجين اݢام اسلام.

سڤنجڠ سجاره مشارکت چم د کمبوج، مريک، برسام اورڠ خمر، تله ملالوءي باڽق قيصه سوک دوک ترماسوق زمان ڤمبونوهن براماءي-راماي اوليه ريزيم ڤول ڤوت يڠ باڽق ملاکوکن ڤڠناييأن کجم ترهادڤ ڤندودوق کمبوج ڤد تاهون 1975-1979.

کجاتوهن نݢارا ريڤوبليق خمر ﴿کمبوج﴾ ڤيمڤينن لون نول کڤد ڤيهق کومونيس يڠ دکنل سباݢاي خمر روݢي ﴿خمر ميره﴾ ڤد بولن اڤريل 1975، ساتو ريزيم ظاليم، ݢانس دان تيدق برڤريکمأنسيأن يڠ دباڠون اوليه خمر روݢي د باوه ڤيمڤينن ڤول ڤوت. ڤمرينتاهن اين برتوجوان اونتوق ممبرسيهکن دان موجودکن سواتو مشارکت خمر برچورق سوسيعليس يڠ‘ايديال'. کوتا-کوتا بسر سڤرتي ڤهنم ڤينه دکوسوڠکن، کهيدوڤن برکلوارݢ دموسنهکن دان اݢام-اݢام سڤرتي اسلام، بودضا دان کريستيان دهاڤوسکن. ڤريستيوا اين تله مڠاکيبتکن ساتو جوتان اورڠ رعيت خمر ماتي دأنيياي، دڤنجارا دان دبونوه دڠن سوينڠ-وينڠ. اڠݢوتا بکس ڤمرينتاهن لون نول دان تنتارا، اڤابيلا داڤت دکنلي، دبونوه. عقيبة دري ککجامن خمر روݢي ايت، رعيت کمبوج ترڤقسا ملاريکن ديري ک نݢارا-نݢارا تتڠݢ، تراوتما سکالي تايلند دان مليسيا منچاري ڤرليندوڠن.

دالم بولن اڤريل ايت جوݢ ۏيتنم تله جاتوه کڤاݢ ريݢيم کومونيس. رعيت ۏيتنم ترماسوق اورڠ چمڤ، تله منجادي ڤلارين د ببراڤ بواه نݢري تتڠݢ، عقيبة دري داسر ڤمرينتاهن کومونيس. اد يڠ ملاريکن ديري ملالوءي جالن دارت دان يڠ ملالوءي جالن لاوت يڠ دکنلي سباݢاي تيه بوات ڤاوڤلي.

کارنا دڠن کجاتوهن کمبوج ڤد اڤريل 1975 هيڠݢ تاهون 1979، ڤلارين-ڤلارين ترسبوت مولاي ممبنجيري تايلند دان انتارا مريک ايت ترداڤت سجومله ڤلارين خمر اسلامياايت اورڠ ملايو دان چمڤ يڠ براݢام اسلام. ڤلارين-ڤلارين ايت برڤوست د کاوسن اراڽڤراتيهت، سبله تيمور تايلند دکت دڠن کمبوج. کبڽقان دري ڤلارين ايت براݢام بودضا دان مريک منداڤت لاينن اورڠ تاي يڠ جوݢ براݢام بودضا. ڤلارين خمر اسلاماتاو ملايو-چم جوݢ منداڤت لاينن اورڠ تاي برݢاما اسلام ملالوءي ببراڤ ڤرکومڤولن اسلام تاي د بڠکوق. والاو باݢايمانا ڤون ڤلارين ملايو-چم ايت مناريق اونتوق منداڤتکن ڤرليندوڠن د مليسيا، خصوصڽ ک کلنتن کارنا اد د کالڠن ڤلارين ملايو-چم ايت يڠ ممڤوڽاءي سانق ساودارا دان جوݢ کنلن د کلنتن.

کارنا برکالي-کالي ترجادي ڤڤراڠن دان ککاچاوان ڤرڤوليتيکان د کمبوج دالم ديکداي 70-ان دان 80-ان لالو، مايوريتاس قوم مسلمين هجرة ک نݢارا-نݢارا تتڠݢ دان باݢي مريک يڠ ماسيه برتاهن د سان منريما برباݢاي ڤڠناييأن; ڤمبونوهن، ڤنڽيک سءن، ڤڠوسيرن دان ڤڠهنچورن مسجد-مسجد دان سکولاهن، تراوتما ڤد ماس ڤمرينتاهن خمر ميره، مريک دلارڠ مڠاداکن کݢياتن-کݢياتن کاݢامأن، حال اين داڤت دمعلومي، کارنا خمر ميره برفهم کومونيس ݢاريس کراس، مريک ممبنچي سموا اݢام دان مڽيک سا سياڤا ساج يڠ مڠاداکن کݢياتن کاݢامأن، مسلم، بودها اتاوڤون لاينڽ. سلاما کڤمرينتاهن مريک تله تربونوه لبيه دري 2 جوت ڤندودوق کمبوج، د انتاراڽ 500.000 قوم مسلمين، د سمڤيڠ ڤمباکرن ببراڤ مسجد، مدرسه دان مصحف سرتا ڤلاراڠن مڠݢوناکن بهاس چمڤا، بهاس قوم مسلمين د کمبوج.

بارو ستله رونتوهڽ ريزيم خمر ميره ک تاڠن ڤمرينتاهن بارو يڠ دتوڤڠ دري ۏيتنم، سچارا عموم کادأن ڤندودوق کمبوج مولاي ممبأيق دان قوم مسلمين يڠ ساعت اين منچاڤأي کورڠ لبيه 45.000 جيوا داڤت ملاکوکن کݢياتن کاݢامأن مريک دڠن بيبس، مريک تله مميليقي 268 مسجد، 200 موسحاللا، 300 مدرسه اسلاميه دان ساتو مرکاز ڤڠحافلن القرءان الکريم. د سمڤيڠ مولاي برمونچولن اورݢانيساسي-اورݢانيساسي کاسلامن، سڤرتي ايکتن قوم مسلمين کمبوج، ايکتن ڤمودا اسلام کمبوج، يايسن ڤڠمبڠن قوم مسلمين کمبوج دان لمباݢ اسلام کمبوج اونتوق ڤڠمبڠن. د انتارا مريک جوݢ اد يڠ مندودوکي جابتن-جابتن ڤنتيڠ دڤمرينتاهن، سڤرتي واکيل ڤردان منتري، منتري ڤنديديقن، واکيل منتري ترنسڤورتاسي، دوا اورڠ واکيل منتري اݢام دان دوا اورڠ اڠݢوتا ماجليس علماء.

سکاليڤون قوم مسلمين داڤت منجالنکن کݢياتن کهيدوڤن مريک سڤرتي بياساڽ دان مولاي منديريکن ببراڤ مدرسه، مسجد دان يايسن، نامون ڤروݢرام-ڤروݢرام مريک اين مڠالمي کندال فيننسيال يڠ چوکوڤ بسر، مليهت مريک ساڠت ملارت. اين داڤت دليهت بهوا ݢاجي ڤارا تناݢ ڤڠاجر تيدق منچوقکوڤي کبوتوهن کلوارݢ مريک. دسمڤيڠ ايت سباݢيان کوريکولوم ڤنديديقن د ببراڤ سکوله اݢام ساڠت کورڠ دان تيدق باکو.

ساعت اين قوم مسلمين کمبوج برڤوست د کاوسن فري چمڤيا باݢين اوتارا سکيتر 40 % دري ڤندودوقڽ، فري چييڠ سکيتر 20 % دري ڤندودوقڽ، کمبوت سکيتر 15 % دري ڤندودوقڽ دان د ايبو کوتا ڤنم ڤينه هيدوڤ سکيتر 30.000 مسلم. نامون سايڠ، قوم مسلمين کمبوج بلوم مميليقي ميديا اينفورماسي سباݢاي اوڠکاڤن دري ايدينتيتس مريک، حال اين دکارينکن کوندسي ڤرکومومين مريک يڠ سوليت.

باب ااا.

ڤنوتوڤ

ڤنچڤلوکن نݢري چمڤا اوليه اورڠ ۏيتنم ڤد تاهون 1471 مڠاکيبتکن سبواه ڤڠوڠسين دان ڤندريتاان اورڠ چمڤ. برداسرکن بوقتي-بوقتي يڠ تله دتموقن، ڤڠيسلامن ڤمبسر-ڤمبسر نݢري چمڤا بارو ترجادي ڤد ابد ک-17; نامون دمکين تيدق بوليه دساڠکل بهوا اورڠ اسلام سوده باڽق جوملهڽ د چمڤا سجق ابد ک-15، دان سواتو حال يڠ ساڠت مناريق اياله بهوا ڤڠوڠسي-ڤڠوڠسي تادي لڠسوڠ منچاري ڤرليندوڠن ددايره يڠ مريک کتاهوي سباݢاي دايره يڠ براݢام اسلام کوات، ياايت ڤلابوهن د جاوا تيمور يڠ تله دکونجوڠي رادين رحمة، ڤلابوهن-ڤلابوهن د سومرا اوتارا يڠ د-اسلامکن سجق اخير ابد ک-13 دان تنتو ساج مالاک يڠ تله منجادي کسولتانن ببراڤ ڤولوه تاهون سبلومڽ.

سجق ساعت ايت بڠسا چم سأوله-اوله برچابڠ دوا. کبڽقان ڤندودوق تتڤ دينݢريڽ سنديري دان مسکيڤون اداڽ ڤڠاسيڠن-ڤڠاسيڠن سرتا تيندقن اسيميلسي مريک بروسها ممڤرتاهنکن کڤريبادينڽ کالاو بوکن کمرديکأنڽ; دلاين ڤيهق ڤارا ڤڠوڠسي يڠ بوليه کيت سبوت اورڠ-اورڠ “چم سبرڠ“ مڽيبار کبرباݢاي تمڤت د اسيا تڠݢارا، دان تروس منروس ممڤوڽاءي ڤرانانن ڤنتيڠ دڠن لاتر بلاکڠ يڠ سلالو اسلام. دڠن ڤربيداان يڠ جلس، نصيب مريک مڠيڠتکن کيت اکن ڤرسامأن نصيب ڤرانتاو بوݢيس يڠ ستله مکسسر دربوت بلندا، دان ستله ڤرجنجين بوڠايا ﴿1667﴾ لبيه سوک منيڠݢلکن سولويسي دان مڠادو نصيب د جاوا تيمور، بنتن، ڤسيسير سومترا سمڤأي اچيه، کڤولاوان رياو، دان سمنانجوڠ ملايو. حال اين داڤت دليهت دري برباݢاي سومبر سجاره، باݢايمانا ڤران اورڠ بوݢيس-مکسسر دان اورڠ ملايو دان اورڠ چمڤا دالم ڤمبرونتقان د ايوديا تايلند ملاوان راج ناراا.

کسيمڤولن

سباݢاي کسيمڤولن کيت ليهت بهوا سڤنجڠ سجاره مشارکت چمڤ، مريک برڤينده-ڤينده، اتاو برهجرة دري سبواه نݢري ک سبواه نݢري يڠ بارو اونتوق منچاري ڤرليندوڠن دري سسواتو ڤريستيوا يڠ يڠ ترجادي. سجق ابد ک 10 لاݢي برمولا دري سري ڤڤراڠن دڠن تتڠݢڽ د اوتارا، ڤوست کراجأن چمڤا ترڤقسا دڤيندهکن سديکيت دمي سديکيت سهيڠݢ ک کهيلڠن اونتوق سلاما-لاماڽ ڤد تاهون 1835. عقيبة دري ايت رعيت کراجأن چمڤا، اورڠ چمڤ خصوصڽ ترڤقسا ملاريکن ديري اونتوق مڽلامتکن ديري. ابد ک-20 ممڤرليهتکن ساتو سري ڤڤراڠن اديولوݢي، کومونيس ملاوان بارت يڠ اخيرڽ دمنڠي اوليه ڤيهق کومونيس. کمناڠن اين مڽببکن سکالي لاݢي راماي د کالڠن مشارکت چمڤ برسام-سام مشارکت لاين د ايندوچينا، ترڤقسا ملاريکن ديري ک نݢري يڠ لبيه جاوه لاݢي دري نݢري نينيق مويڠ مريک، ياايت کراجأن چمڤا.

اورڠ چمڤا سباݢيان بسر براݢام اسلام، سهيڠݢ ڤد کاريا توليس اين اڤابيلا مڽبوت چمڤ، يڠ دمقصود اداله اورڠ چم اسلام. تق داڤت دڤوڠکيري ڤرانن کراجن چمڤ دالم ڤڠمبڠن اݢام اسلام د ايندوچينا، بهکن جک دتلعه لبيه جاوه برداسرکن بوقتي دان اسومسي سجاره، ڤرانن اورڠ چمڤ بوکن هاڽ د ايندوچينا بهکن دولايه نوسنتارا. ساله اسومسي سجاره يڠ کوات اداله کبرادان رادين رحمة ﴿سونن امڤيل﴾ يڠ دسبوتکن برأصل دري چمڤا. ڤوتري چمڤا داراۏاتي استري براويجيا ۏ اداله ڤڠانوت اݢام اسلام، يڠ ننتيڽ اکن ملاهيرکن سأورڠ راج اسلام ڤنديري کراجأن ديماق، رادين ڤاته.

ڤرتاڽان کمودين مونچول. يڠ مان لبيه دولو اسلام ماسوق دان برکمبڠ د ايندونيسيا اتاو د ايندوچينا؟

برداسرکن فکتا بهوا، اسلام اد د کنتون ﴿چينا﴾ ڤد ابد کتوجوه، يڠ دباوه اوليه صحابة نبي سعد بن لوبايد. جک اسلام ماسوق د ڤاسا ڤد ابد ک-7، اين برسمأن دڠن ماسوقڽ اسلام د کنتون، کارنا جالور ڤرداݢڠن. کالاو ڤرڽاتأن اين بنر، کموڠکينن اسلام ماسوق د ايندوچينا لبيه کورڠ ڤد ابد ايت جوݢ، کارنا جالور ڤرداݢڠن انتارا عرب، اينديا، ڤاسا دان ک چينا ڤستي اکن ملالوءي ايندوچينا ﴿چمڤا﴾. کسيمڤولن اين تيدق دتموقن فکتا سجاره يڠ منجلسکن حال اين، کارنا کورڠڽ اينفورماسي تنتڠ ايت. ﴿سومبر
شاركه

عن Admin2

بلوݢ اين دبوات اوليه ذوالکفل مربون، برتوجوان اݢر ممودهکن کمبالي ڤمباچ #توليسنجاوي ممڤرکتيککن کممڤوانڽ. ممڤرکاي خزانه بوديا ايندونيسيا.
    تعليقات بلوجر
    تعليقات فيسبوك

0 comments :

Post a Comment